Κυριακή, 05 Αυγούστου 2012 03:00

Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πρόσωπα στην Ελληνική μυθολογία ήταν και ο Νάρκισσος. Ένας ωραίος νέος της Βοιωτίας, γιος της Νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού. Κάποια μέρα καθισμένος ο ωραίος Νάρκισσος κοντά σε μια πηγή είδε το πρόσωπό του στα νερά της πηγής. Στη θέα αυτή λέγεται πως τόσο πολύ θέλχτηκε, που θέλησε βυθίζοντας το βραχίονα του στο νερό να τη συλλάβει. Επειδή όμως παρά τις προσπάθειές του δεν το κατόρθωνε παρέμεινε στη θέση αυτή αυτοθαυμαζόμενος μέχρι που υπέστη μαρασμό και πέθανε. Στη θέση εκείνη μετά από λίγο φύτρωσε το ομώνυμο άνθος ως σύμβολο της φθοράς και των χθόνιων θεοτήτων.

Η Ελληνική Μυθολογία είναι γεμάτη μυθικά πρόσωπα, σύμβολα και αλληγορίες. Όμως, ο μύθος του Νάρκισσου έγινε πολύ περισσότερο γνωστός χάρις στον Freud, που ακολούθησε τα ίχνη του για να περιγράψει, χρησιμοποιώντας το ίδιο όνομα, ένα τύπο εύθραυστης προσωπικότητας, παγιδευμένης ανάμεσα στην τέλεια εικόνα αλλά και το τραγικό λάθος: Τελειότητα δεν υπάρχει, τα είδωλα είναι ρευστά, άπιαστα, μεταμορφώνονται συνεχώς, όπως το νερό, που καθρεφτίζονται. Όπως και ο Νάρκισσος, το άτομο με ναρκισσιστική προσωπικότητα δεν θέλει να δεχθεί ότι η εικόνα του μπορεί να είναι και ατελής.

narkissΣύμφωνα με το DSM-IV-TR για να διαγνωσθεί κάποιος με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας πρέπει να έχει τουλάχιστον πέντε από τα ακόλουθα συμπτώματα:

  • Έχει έντονο αίσθημα υπεροψίας και μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του/της.
  • Έχει φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, ομορφιάς κτλ.
  • Θεωρεί τον εαυτό του/της ξεχωριστό και μοναδικό και πιστεύει πως οι μόνοι οι οποίοι μπορούν να τον/την καταλάβουν είναι άτομα που είναι επίσης ξεχωριστά.
  • Απαιτεί τον θαυμασμό των άλλων.
  • Αναμένει ξεχωριστή εξυπηρέτηση από τρίτους και απαιτεί όλοι να συμφωνούν αυτόματα με τις προσδοκίες του/της.
  • Είναι άτομο ιδιαίτερα χειριστικό το οποίο εκμεταλλεύεται τους άλλους με κάθε μέσο ώστε να επιτύχει το σκοπό του.
  • Δεν έχει ενσυναίσθηση απέναντι στα συναισθήματα των άλλων και γι' αυτό αδυνατεί να τα κατανοήσει.
  • Είναι πολύ ζηλόφθονος με τους άλλους ή πιστεύει πως οι άλλοι είναι πολύ ζηλόφθονες απέναντί του/της.
  • Είναι αλαζόνας και έχει υπεροπτική στάση απέναντι στους άλλους.

Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας τείνουν να μεγαλοποιούν και να υπερβάλλουν τα κατορθώματα και τα ταλέντα τους, και έχουν πάντα την προσδοκία να αντιμετωπίζονται ως κάτι «ξεχωριστό», «εξαιρετικό», ακόμη και όταν δεν έχουν καταφέρει κάτι ιδιαίτερο. Συχνά επίσης νιώθουν ότι ακριβώς επειδή αποτελούν κάτι «ξεχωριστό», τα προβλήματά τους είναι μοναδικά και μπορούν να κατανοηθούν μόνο από άλλους «ξεχωριστούς» ανθρώπους. Η αίσθηση μεγαλομανίας και αυτοθαυμασμού όμως εναλλάσσεται με αίσθημα απαξίωσης και αυτοκριτικής. Οι εναλλαγές μπορεί να είναι έντονες και στην παραμικρή αποτυχία ή έλλειψη επιβράβευσης η αντίδραση της αυτοκριτικής επανέρχεται συνοδευόμενη από ένα φόβο ντροπής και ταπείνωσης. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για κάποιον που πάσχει από ναρκισσιστική διαταραχή είναι η ανεπάρκεια του να συνδεθεί ουσιαστικά, αληθινά και βαθιά με τους άλλους. Αντίθετα, οι άλλοι αποτελούν τα μέσα για να ικανοποιήσουν τις δικές του επιθυμίες και έτσι λειτουργούν ψυχρά, υπολογιστικά και παρασιτικά. Ο Φρόιντ επισημαίνει ότι αν αποτύχουμε να αγαπήσουμε και να συνδεθούμε τότε θα αρρωστήσουμε από υπέρμετρο εγωισμό.

Όπως σε όλες τις περιπτώσεις Ψυχικών Διαταραχών, έτσι και στην περίπτωση των Διαταραχών Προσωπικότητας, είναι πολλοί οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση τους, όπως κοινωνικοί, πολιτισμικοί, βιολογικοί κ.ο.κ.. Η Ναρκισσιστική Προσωπικότητα ως Διαταραχή συναντάται περίπου στο 2% του καταγεγραμμένου πληθυσμού με Διαταραχή Προσωπικότητας. Ωστόσο στα πλαίσια των κοινωνικών αλλαγών των τελευταίων δεκαετιών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Ναρκισσισμός ως χαρακτηριστικό δεν μας ξενίζει. Ζούμε στην εποχή της εικόνας, σε μια εποχή που τα πάντα συνδέονται με το «φαίνεσθαι» και όχι με το «είναι» και καθημερινά συμμετέχουμε σε έναν αγώνα τελειοθηρίας που βασίζεται σε κοινωνικά στερεότυπα, αδυνατώντας να εστιάζουμε στην ολοκλήρωση του βαθύτερου εαυτού μας.

Το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας δεν αναζητά εύκολα την ψυχοθεραπευτική βοήθεια παρά μόνο όταν συμβεί κάτι στη ζωή του που τον /την επηρεάζει σημαντικά και τον εμπλέκει σε σημαντικές δυσκολίες. Τότε το άτομο καταρρέει και οδηγείται στην κατάθλιψη με έντονο συναίσθημα πόνου για το κενό που βιώνει. Τότε τα αποθέματα ψυχικής ισορροπίας και ανατροφοδότησης εξαντλούνται και είναι απαραίτητη η ψυχοθεραπευτική βοήθεια.

Γενικότερα, είναι εξαιρετικά δύσκολο για αυτούς τους ασθενείς ακόμα και να αποδεχτούν ότι έχουν κάποια ψυχική διαταραχή ή ότι χρειάζονται βοήθεια ειδικού, γιατί μια τέτοια παραδοχή θα.συνιστούσε πλήγμα για τον εγωισμό και την αυτοεκτίμησή τους. Το γεγονός αυτό δεν προκαλεί έκπληξη καθώς το κεντρικό θέμα για αυτούς τους ασθενείς είναι ο φόβος να φθάσουν στο σημείο να εξαρτώνται από άλλους.

Σε ότι αφορά στην ομαδική ψυχοθεραπεία, έχει ορισμένα πλεονεκτήματα για τους ασθενείς με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας. Στην θεραπευτική ομάδα είναι πιθανό ο ασθενής να αντιμετωπίσει άλλα άτομα και να αναγνωρίσει τις δικές τους ανάγκες, να εισπράξει θετική αλλά και αρνητική κριτική από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, και να ωφεληθεί από την διάχυση των αρνητικών συναισθημάτων, όπως ο φθόνος και η υποτίμηση μέσα στην ομάδα.